روبل دیجیتال: تحول در سیستم مالی روسیه
ارز دیجیتال رسمی روسیه، به عنوان یکی از پیشرفتهترین نوآوریهای مالی در جهان معرفی شده است. این ارز که توسط بانک مرکزی روسیه طراحی و عرضه شده، به عنوان سومین شکل رسمی روبل (پس از اسکناس و کارتهای بانکی) شناخته میشود. هدف اصلی از ایجاد روبل دیجیتال، مدرنسازی سیستم مالی، کاهش وابستگی به ارزهای خارجی و افزایش امنیت تراکنشها در خرید و فروش ارز دیجیتال است.
روبل دیجیتال؛ از واقعیت تا دیدگاه ها
1. پشتیبانی دولتی: برخلاف ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیتکوین، روبل دیجیتال کاملاً تحت نظارت و کنترل بانک مرکزی روسیه است.
2. امنیت بالا: این ارز با استفاده از فناوریهای پیشرفته طراحی شده تا امنیت تراکنشها را تضمین کند.
3. دسترسی آسان: به کاربران این امکان را میدهد که بدون نیاز به حساب بانکی، تراکنشهای مالی خود را انجام دهند.
4. شفافیت مالی: تمامی تراکنشها در دفتر کل ثبت میشوند و امکان نظارت و ردیابی فعالیتهای غیرقانونی را فراهم میکنند.
روبل دیجیتال، تازهترین پوستاندازی پول روسیه است و بهجای آنکه در جیب به شکل اسکناس یا در حساب بانکی معمولی بنشیند، روی دفترکل دیجیتال بانک مرکزی جا خوش میکند. تصویری سرراست داشته باش: همان روبل قدیمی را بردار، آن را به صفر و یک تبدیل کن و همهاش را در سامانهای نگهدار که مالک و نگهبانش فقط بانک مرکزی روسیه است. نه «ماینر»ی در کار است، نه استخراجی، نه سقفی برای عرضه بیش از آنچه مسکو تصمیم میگیرد.
اما چرا کشور پررمزورمز و پرمناقشهای مثل روسیه روی نسخه دیجیتال پولش اینقدر سرمایه سیاسی گذاشته است؟ پاسخ کوتاه: ترکیبی از ضرورت و جاهطلبی. تحریمهای بعد از حمله به اوکراین، روسیه را از شبکه مالی غرب جدا کرد؛ انتقال دلار و یورو گران و کند شد و هر لحظه هم خطر بلوکه شدن پول وجود داشت. روبل دیجیتال، لااقل در ذهن طراحانش، راهی است برای دور زدن زیرساختهایی که واشنگتن کنترل میکند. اگر روبل روی شبکهای مستقل بچرخد، میتوان امید داشت که هیچ بانک خارجی نتواند با فشار کاخ سفید، پرداختها را متوقف کند.
دستاورد دوم برای دولت، سرعت و هزینه است. تراکنشی که تا دیروز بین دو حساب بانکی شاید چند ساعت طول میکشید و کارمزد قابل توجهی میبلعید، حالا در چند ثانیه انجام میشود و هزینهاش نزدیک صفر است. این تغییر برای بازرگان خرد مهم است؛ وقتی جنسش را فروخت، همان لحظه پول در کیفپول دیجیتال مینشیند و نیازی نیست تا پایان روز کاری منتظر «تصفیه» بماند. برای انتخاب صرافی ارز دیجیتال معتبر همراه ما باشید.
روی کاغذ، مردم هم قرار است منفعت ببرند. دولت روسیه قول داده یارانهها و حقوق بازنشستگی را مستقیم در کیف دیجیتال شهروندان واریز کند؛ هیچ واسطهای در میانه نیست و احتمال خطا یا تأخیر پایین میآید. آنهایی که در مناطق دورافتاده زندگی میکنند، با یک گوشی ساده اندرویدی میتوانند وجه دریافت کنند، حتی اگر ارتباط اینترنت لحظهای قطع باشد؛ کافی است کد آفلاین روی گوشی تولید شود و بعد که شبکه برگشت، تراکنش نهایی شود.
با اینهمه، روبل دیجیتال فقط گل و بلبلی نیست. مهمترین نگاه انتقادی بهسمت حریم خصوصی است. وقتی کل جابهجایی پول در یک دفترکل واحد ثبت شود و آن دفترکل هم زیر کلید نهاد دولتی باشد، هر خرید کوچک شهروند رد پا میگذارد. این قدرت نظارتی، برای حاکمیتی که سابقه کنترل شدید فضای آنلاین را دارد، جذاب است اما برای فعالان حقوق شهروندی نگران کننده. در بهترین سناریو، دولت از این دادهها برای سیاستگذاری اقتصادی بهره میبرد؛ در بدترین سناریو، به ابزاری برای ردیابی رفتار سیاسی و اجتماعی تبدیل میشود.
نگرانی دوم بانکهای تجاریاند. اگر شهروند روبل دیجیتال را امنتر یا جذابتر ببیند، ممکن است پساندازش را از حساب سنتی بیرون بکشد و در کیفپول دیجیتال نگه دارد. معنای سادهاش کمبود نقدینگی در بانکهای تجاری و دشوارتر شدن اعطای وام است. بانک مرکزی برای دلجویی وعده داده سقفی برای موجودی هر حساب دیجیتال تعیین کند و بهتدریج سقف را بالا ببرد، اما روشن است معادله قدرت در صنعت بانکداری داخلی آرام آرام جابهجا میشود.
حالا به بیرون مرزها برگردیم. روسیه، عضو پرصدا و اثرگذار گروه بریکس و البته یکی از دو همسایه بزرگ ایران در شمال است. اگر تهران و مسکو روزی توافقی رسمی امضا کنند که روبل دیجیتال و ریال دیجیتال (هر وقت که بهطور جدی به سرانجام برسد) را بهطور مستقیم تبادل کنند، بازرگان ایرانی میتواند از دردسر سوییفت و کارمزد دلاری فاصله بگیرد. این اتفاق هنوز رخ نداده اما زمزمهها از هر دو طرف شنیده میشود؛ برای همین رصد مسیر روبل دیجیتال، حتی اگر در داخل ایران کیفپول رسمی برایش وجود نداشته باشد، منطقی است.
مسیر پیادهسازی پروژه هم محتاطانه ولی رو به جلو است. بانک مرکزی روسیه گفته تا پایان ۲۰۲۴ دامنه کاربرهای آزمایشی را آرام آرام گسترش میدهد و انتظار دارد سال ۲۰۲۵ مردم عادی بدون نیاز به ثبت نام ویژه، صرفاً با بهروزرسانی نرمافزار بانکشان به روبل دیجیتال دسترسی داشته باشند. هر چقدر استفاده عمومیتر شود، پرونده مزایا و معایب روشنتر میشود: آیا مردم واقعاً حاضرند پولشان را در سیستمی بگذارند که دولت هر لحظه میتواند جزئیاتش را ببیند؟ یا آرامش ناشی از کارمزد صفر و انتقال بیدرنگ میچربد؟
پرسش بزرگتر اما درباره آینده پولهای ملی در سرتاسر دنیاست. روبل دیجیتال میتواند به یک مطالبه راهبردی برای کشورهایی بدل شود که رابطه پرتنش با غرب دارند؛ هرچه آنها بیشتر ببینند ابزارهای مالی دلاری علیهشان بهکار میرود، انگیزهشان برای نسخه دیجیتالی پول ملیشان بیشتر میشود. از سوی دیگر، شهروندان این کشورها تجربه خواهند کرد که «پول راحتتر» ممکن است به معنای «پول شفافتر برای دولت» هم باشد و این معامله همیشه خوشایند نیست.
بنابراین روبل دیجیتال بیش از آنکه فقط یک فناوری بانکی جدید باشد، میدان آزمایشی تقابل خواستههای امنیتی دولت، نیازهای کسبوکار و حقوق شهروندان است. اگر روسیه بتواند تعادلی میان این سه برقرار کند، احتمالاً راه برای دیگران هم هموار میشود. اگر نه، ممکن است مردم ترجیح دهند با همان کارت بانکی قدیمی کنار بیایند و کیفپول دیجیتال صرفاً یک ابزار حاکمیتی بماند که هر وقت کمک هزینه دولتی میریزد، چند ساعت روشنش میکنند و سپس باز به حساب معمولی برمیگردند.
در نهایت، این تجربه به ما یادآوری میکند که تکنولوژی، بیطرف نیست؛ همانقدر که میتواند سرعت و سهولت بیاورد، قدرت نظارت را هم تقویت میکند. روبل دیجیتال نمونه زندهای است از این دو روی یک سکه.
روبل دیجیتال نمادی از تلاش روسیه برای همگام شدن با تحولات جهانی در حوزه مالی است. این ارز میتواند نقش مهمی در تقویت اقتصاد داخلی و کاهش تأثیر تحریمهای بینالمللی ایفا کند. با این حال، موفقیت آن به میزان پذیرش عمومی و مدیریت چالشهای پیشرو بستگی دارد.
