توکنومیک (Tokenomic) چیست و چرا از اهمیت خاصی برخوردار است؟!
بخش بزرگی از موفقیت پروژه های رمزارزی بستگی به توکنومیک آن ها دارد. اما توکنومیک دقیقا به چه معناست؟ با ما در ادامه این مقاله همراه باشید تا به بررسی این مفهوم کلیدی بپردازیم.
توکنومیک (Tokenomic) اصطلاحی متشکل از دو کلمه token و economic میباشد که به تمام عناصر، فاکتورها و سیاست‌هایی اطلاق میشود که یک پروژه رمزارزی را برای سرمایه گذاران ارزشمند و جذاب میکند. این فاکتورها شامل موارد بسیار زیادی از جمله نوع عرضه ی رمزارزها و کاربرد آن ها میشود.
وقتی صحبت از سرمایه گذاری در رمزارزها میشود، توکنومیک اهمیت ویژه ای پیدا میکند زیرا یک پروژه هوشمندانه که درست طراحی شده باشد، سرمایه گذارن را تشویق میکند تا با خرید و نگهداری توکن ها برای طولانی مدت به بازگشت سرمایه و رسیدن به سود امیدوار باشند. در واقع سرمایه گذاران را مجاب میکند که در طول زمان، افراد بیشتری جذب پروژه خواهند شد. بنابراین، قیمت توکن افزایش پیدا میکند و موجب سوداوری میشود.
توکنومیک در یک نگاه
پروژه های بلاکچینی توکنومیک خود را به نحوی حول محور توکن ها طراحی و سیاست گذاری میکنند تا به آن شکلی که میخواهند رفتار کاربران را کنترل کنند. این سیاست شبیه به بانک های مرکزی که وظیفه چاپ پول را بر عهده دارند میباشد. بانک های مرکزی هم با اجرای سیاست های پولی سعی میکنند جریان گردش پول را کنترل کنند. مثلا با افزایش نرخ بهره بانکی سعی میکنند مردم را تشویق به سپرده گذاری کنند یا برعکس، با کاهش آن مردم را تشویق به سرمایه گذاری کنند. برعکس پول های فیات مثل دلار، قوانین توکنومیک به صورت کدهای برنامه نویسی شده در داخل پروژه جایگزاری میشوند. این قوانین برای همه کاربران شفاف و روشن میباشند و اعمال تغییر در آن ها نیز بسیار سخت خواهد بود.
برای مثال نگاهی به توکنومیک بیت کوین بیندازیم. بیت کوین به شکلی برنامه ریزی شده است که تنها ۲۱ میلیون واحد از آن تولید خواهد شد. نحوه تولید این ۲۱ میلیون کوین از طریق استخراج یا همان ماینینگ صورت میپذیرد. ماینرها برای استخراج هر بلاک به عنوان جایزه بیت کوین دریافت میکنند. تقریبا هر ۱۰ دقیقه یک بلاک جدید استخراج میشود.
این جایزه هر ۲۱۰.۰۰۰ بلاک به نصف کاهش میابد. سرعت استخراج هر بلاک به شکلی تنظیم شده است که هر ۴ سال این اتفاق رخ میدهد و جایزه استخراج نصف میشود که به آن Halving گفته میشود. از ژانویه ۲۰۰۹ که اولین بلاک بیت کوین (جنسیس بلاک) ساخته شد تا کنون ۳ بار این جایزه به نصف کاهش پیدا کرده است. ابتدا از ۵۰ بیت کوین برای هر بلاک شروع شد سپس تریب به ۲۵، ۱۲.۵ و اکنون ۶.۵ بیت کوین برای هر بلاک رسیده است.
بر اساس این قوانین با یک محاسبه ساده میتوان فهمید مقدار بیت کوین استخراج شده در هر سال چه مقدار خواهد بود و همچنین استخراج اخرین بیت کوین تا چه سالی به طول خواهد انجامید. انتظار میرود اخرین بیت کوین در ۲۱۴۰ استخراج شود.
طراحی توکنومیک بیت کوین همچنین شامل کارمزد تراکنش ها نیز میشود. این کارمزد ها به ماینرهایی تعلق میگیرد که وظیفه تایید تراکنش های را برعهده دارند. وجود این کارمزدها برای حیات شبکه و افزایش سرعت تراکنش ها امری ضروری میباشد. کارمزد ها باعث جلوگیری از ایجاد تراکنش های هرز یا اسپم شده و همچنین ماینرها را تشویق میکند حتی با کم شدن جایره استخراج به وظیفه خود ادامه دهند و از تایید تراکنش ها کسب درآمد کنند.
بصورت خلاصه، توکنومیک بیت کوین ساده، مبتکرانه و در عین حال شفاف است. مشوق های طراحی شده در توکنومیک بیت کوین، کاربران را تشویق به مشارکت در پروژه میکند. حاصل این مشارکت، ایجاد شبکه ای قوی و امن ار کاربران میباشد که به حفظ و افزایش ارزش کوین نیز کمک میکند.
مولفه های کلیدی توکنومیک
توکنومیک به عنوان واژه ای به نمایندگی از طیف وسیعی از عوامل و فاکتورهای تعیین کننده در ارزش یک توکن که توسط سازندگان آن توکن سیاست گذاری شده است شناخته میشود. اما بیایید به بررسی اصلی ترین فاکتورها در توکنومیک بپردازیم.
عرضه توکن
عرضه و تقاضا دو فاکتور اصلی و تاثیر گذار بر قیمت هر نوع دارایی و خدماتی میباشند. رمزارزها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. برای بررسی عرضه توکن ها، دو فاکتور مهم وجود دارد.
- اولین فاکتور، نهایت عرضه یا maximum supply میباشد. به این معناست که در نهایت چند واحد از یک توکن تولید خواهد شد. همانطور که اشاره کردیم این عدد برای بیت کوین ۲۱ میلیون واحد میباشد. برای رمزارز دیگری بنام لایت کوین این عدد ۸۴ میلیون میباشد. یا برای کاردانو نهایت توکن های ایجاد شده ۴۵ میلیارد واحد خواهد بود.
بعضی از توکن ها اصلا همچین سازوکاری ندارند و هیچ عرضه نهایی برای آن ها تعریف نشده است. اتریوم نمونه خوبی از این نوع توکن ها میباشد. همچنین استیبل کوین ها ( کوین های با ارزش ثابت) مثل تتر (USDT) نیز هیچ محدودیتی در این زمینه ندارند. زیرا این کوین ها بر اساس سیستم وثیقه گذاری تولید میشوند. یعنی به ازای هر واحد تتر ۱ دلار فیات ذخیره میشود. پس، این نوع توکن ها میتوانند به مقدار نا محدود تولید شوند. رمزارزهای دیگری مانند پولکادات و دوج کوین نیز هیچ محدودیتی در عرضه ندارند.
- دومین فاکتور، توکن های در گردش یا circulating supply هستند. مثلا توکن های در گردش بیت کوین در حال حاضر حدود ۱۹ میلیون میباشد. توکن ها میتوانند ایجاد شوند، سوزانده شوند یا حتی به طریقی قفل شوند. که این موضوع نیز میتواند بر قیمت یک کوین تاثیرگذار باشد.
کاربرد یک توکن
کاربرد یک توکن در واقع همان موارد استفاده توکن میباشد. مثلا بیت کوین هم به عنوان یک سیستم پرداخت نظیر به نظیر استفاده میشود و هم به عنوان یک ابزار ذخیره ارزش دیجیتال (Store of value). سرمایه گذارن با خرید و نگهداری آن امیدوار هستند تا ارزش آن افزایش پیدا کند. همچنین قابلیت هایی از جمله مقاومت در مقابل تورم، بدون مرز بودن، بدون واسطه بودن و… را میتوان به عنوان کاربردها و قابلیت های بیت کوین برشمرد.
همچنین توکن ها میتوانند دارای قابلیت ها و اهداف مختلفی باشند. مثلا توکن های نظارتی (governance coin) با هدف تقسیم قدرت و کمک به غیر متمرکز سازی شبکه، به دارندگان خود حق رای در انتخاب قوانین و پروتکل های شبکه را میدهند. یا استیبل کوین ها با هدف تبدیل شدن به پول مبادلاتی ساخته شده اند. همچنین توکن های امنیتی (security token) از دارایی های مالی نمایندگی میکنند. برای مثال: شرکت ها میتوانند سهام خود را در قالب توکن بصورت عرضه اولیه واگذار کنند که هم به خریدار سهم میدهد و هم سود سهام.
برای اینکه بتوانید پیش بینی خوبی از پیشرفت اقتصادی یک پروژه داشته باشید، بسیار مهم است که کاربرد و اهدف توکن را به خوبی مورد بررسی قرار دهید.
توزیع توکن
بصورت کلی توزیع توکن ها به دو روش صورت میپذیرد:
توزیع عادلانه یا fair lunch: در این روش هیچ دسترسی خصوصی و زودهنگامی به توکن ها وجود ندارد. توکن ها بصورت عمومی و همزمان برای همه قابل دسترس خواهند بود. به عنوان مثال بیت کوین و دوج کوین به این روش توزیع شدند.
پیش استخراج pre-mining: در این روش قبل از عرضه عمومی توکن، مقداری از توکن ها به گروهی از افراد خاص و منتخب شده اختصاص میابد. این گروه منتخب شده میتواند شامل تیم توسعه دهنده پروژه و همکاران آنها یا سرمایه گذاران کلان باشد. اتریوم و بی ان بی دو نمونه از این نوع توزیع میباشند.
اما به غیر از اینکه باید بدانیم توکن به چه روشی توزیع شده است، مهم است بدانیم وضعیت تقسیم توکن به چه شکل است. آيا موسسات مالی و سرمایه گذاران کلان سهم بیشتری از توکن دارند یا خریداران و سرمایه گذاران شخصی؟
اهمیت دانستن این موضوع در آنجاست که، رفتار مالی موسسات و سرمایه گذاران کلان با سرمایه گذاران خورد و شخصی متفاوت است و هرکدام تاثیرات مثبت و منفی مخصوص به خود را دارند. مثلا، موسسات مالی تاثیر کمتری از هیجانات بازار میگیرند و اصولا دارایی های خود را بصورت بلند مدت نگه داری میکنند که این موضوع میتواند به ثبات قیمت یک کوین کمک کند. همچنین اعتبار این موسسات میتواند، اعتبار بخشی خوبی به پروژه داشته باشد. اما از طرفی ممکن است این موسسات از قدرت مالی خود سو استفاده کنند و با جابجایی های سنگین، جهت بازار را به نفع خود رقم بزنند. متقابلا اگر بیشتر سهم یک توکن در اختیار سرمایه گذاران شخصی و خورد باشد، انتظار میرود بازار شاهد خرید و فروش های هیجانی و نوسان های قیمتی بیشتری باشد. در عین حال سرمایه گذاران شخصی به غیرمتمرکز شدن پروژه و تقسیم قدرت کمک میکنند که امری مثبت تلقی میشود.
یکی از موضوعات مهم دیگر در رابطه با توزیع توکن، زمانبندی های آزادسازی یا ایجاد توکن های جدید میباشد که شما حتما باید از آن مطلع باشید. زیرا، این اتفاق ممکن است موجب فشار منفی و کاهش قیمت توکن شود.
مکانیزم سوزاندن توکن
بسیاری از پروژه ها مقداری از توکن ها را به بصورت دوره ای میسوزانند. یعنی آن ها را بصورت دائمی از چرخه توزیع خارج میکنند.
از مهمترین تاثیرات این مکانیزم بر توکنومیک یک توکن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش عرضه
بزرگترین تاثیر مستقیم سوزاندن توکن، کاهش مجموع توکن‌های در گردش است. بر اساس اصول اقتصادی پایه‌ای، اگر تقاضا ثابت بماند اما عرضه کاهش یابد، قیمت یک کالا (یا در این موضوع، یک توکن) باید افزایش یابد. این میتواند باعث شود توکن‌های باقی‌مانده ارزش بیشتری پیدا کنند.
مکانیزم‌های پاداش
بعضی از پروژه‌ها از مکانیزم سوزاندن توکن برای پاداش دادن به دارندگان بلندمدت توکن استفاده میکنند. با سوزاندن دوره‌ای توکن‌ها، این پروژه‌ها میتوانند انگیزه‌ای برای افراد ایجاد کنند تا توکن‌های خود را نگه دارند به جای فروختن آنها، در نتیجه قیمت را ثابت نگه می‌دارند.
کنترل تورم
در برخی موارد، میتوان از مکانیزم سوزاندن توکن به عنوان ابزاری برای کنترل تورم در اکوسیستم ارز دیجیتال استفاده کرد. با حذف منظم توکن‌ها از گردش، یک پروژه میتواند تأثیرات تولید توکن‌های جدید را متعادل کند.
اعتمادسازی و اطمینان بخشی
مکانیزم سوزاندن توکن میتواند به افزایش اعتماد و اطمینان درون جامعه سرمایه گذاران منجر شود. وقتی یک پروژه توکن‌هایی را می‌سوزاند، این اقدام عموما به عنوان نشانه‌ای از اعتماد و اطمینان توسط سرمایه‌گذاران مشاهده میشود. سوزاندن توکن نشان میدهد که تیم پروژه به موفقیت طولانی‌مدت خود اعتقاد دارد و برنامه‌ریزی برای ارزش‌افزایی در آینده دارد.
طرح های تشویقی
مکانیزم های تشویقی نقشی حیاتی در توکنومیک ایفا میکنند. این مکانیزم ها شامل پاداش‌ها، محرک ها و دیگرعوامل انگیزشی است که برای تشویق کاربران به خرید، نگهداری یا استفاده از یک رمز ارز خاص طراحی شده‌اند.
به عنوان مثال، برخی از پروژه‌ها ممکن است توکن‌هایی را به عنوان پاداش برای مشارکت در شبکه ارائه دهند. مثلا در شبکه بیت کوین که از روش اثبات کار (POW) استفاده میکند، ماینرها برای اضافه کردن بلاک‌های جدید به بلاکچین و تایید تراکنش ها پاداش میگیرند. یا در اتریوم که از روش اثبات سهام (POS) استفاده میکند، کاربرانی با سپرده گذاری توکن های خود میتوانند در پروسه امنیت بخشی به شبکه تایید تراکنش ها مشارکت کنند و بابت آن پاداش دریافت کنند.
مکانیزم های تشویقی همچنین میتوانند به تشویق کاربران به استفاده از توکن‌ها برای خدمات خاص بپردازند. به عنوان مثال، برخی از توکن‌ها میتوانند به کاربران حق رای و تصمیم گیری در مورد سیاست ها و پروتکل های مهم شبکه را بدهند.
در کل، مکانیزم‌های تشویقی یکی از ابزارهای کلیدی برای افزایش استفاده و پذیرش یک رمز ارز هستند. آنها به کاربران انگیزه میدهند تا در شبکه مشارکت کنند و در توسعه و رشد آن نقش داشته باشند.
جمع بندی
توکنومیک یکی از مهمترین بخش های شناخت و ارزیابی یک پروژه رمزارزی میباشد که از بخش های مختلفی تشکیل شده است. بنابراین، اگر قصد مشارکت در یک پروژه رمزارزی را دارید، باید حتما توکنومیک آن را بصورت دقیق در کنار دیگر عوامل فاندامنتال و تاثیرگذار بررسی کنید.
